مدرسه طبیعت،نیاز کودک امروز

کودکان امروز در چهار دیواری خانه ها گرفتار شده اند. ارتباط آنها با دنیای طبیعی بسیار محدود شده است. تحقیقات معتبر علمی تایید می کنند که جدا شدن از فضا طبیعی در دوران کودکی اثر منفی بر رشد سالم کودک (در سه حوزه رشد شناختی، عاطفی – هیجانی،‌ ارزشی) و همچنین دیدگاه ها و رفتار حامی محیط زیست کودک دارد.
خلاصه نظام آموزشی ما نیز این شده است که کودکان به یک جعبه دیگر به نام کلاس منتقل می شوند و در یک سیستم آموزشی که به همه کودکان موضوعی یکسان، به یک شیوه می آموزد، گرفتار شوند، نظامی که محصول انقلاب صنعتی است. نظامی که در آن مدرسه یه کارخانه است و کودکان تعدادی محصول در نظر گرفته می شوند. دست آخر نیز اندک وقت آزاد کودکان توسط تبلت و تلوزیون و کامپیوتر دزیده می‌شود.

مدرسه طبیعت ایده یک بوم شناس برجسته ایران، عبدالحسین وهاب زاده است که این هدف را دنبال می کند که طبیعت را به کودکان پس بدهد.

فضای فیزیکی مدرسه طبیعت، یادآور یک باغ متروکه است که به تصرف کودکان درآمده است. در گوشه‌هایی از این باغ حیوانات (مرغ و خروس و بوقلمون و چند گوسفندی و دیگر حیوانات مزرعه) زندگی می‌کنند و از باقیمانده بذرهای سال پیش چند بوته گوجه و خیار و بادمجان روییده است. عمده فعالیت‌های مدرسه طبیعت در این بستر طبیعی انجام می شوند.

گاهی نیز با کودکان به دره‌ای یا دشتی در اطراف شهر سفر می‌کنیم. محور فعالیت‌های ما در کاوی کنج در اطراف مفهوم تسهیل ارتباط کودک و طبیعت است. کودکان در کارگاه‌هایی سه ساعته به مدرسه طبیعت می‌آیند و به فعالیت‌هایی خودانگیخته و ساختارنیافته مشغول می‌شوند. خودانگیختگی و ساختار نیافتگی از بنیان‌های کار ما است. ما کلاس علوم در طبیعت یا پرورش خلاقیت برگزار نمی‌کنیم، اگرچه که این‌ها خود به خود محقق خواهند شد.

از دیگر فعالیت‌های مدرسه طبیعت، کار با والدین کودکان است، تا نسبت به ضرورت و منافع ارتباط کودک با طبیعت آگاه‌تر شوند.

همچنین با سازمان‌ها و نهادهای دیگر (که مرتبط با کودک و محیط زیست هستند) برای معرفی مفهوم تسهیل ارتباط کودک و طبیعت کار می‌کنیم. به عنوان مثال سازمان محیط زیست برای این نوع فعالیت و کار با کودک در طبیعت، تاییدیه صادر نموده است، آموزش پرورش، مدرسه طبیعت کاوی کنج را به عنوان دستاورد آموزشی در اجلاس جهانی «آموزش برای همه» در کره جنوبی معرفی کرده است، شهرداری مشهد مصوب نموده است تا یک مدرسه طبیعت به صورت پایلوت در یکی از مناطق شهرداری تاسیس نماید و غیره.

فضای مدرسه طبیعت چگونه است؟

ساختار مدرسه طبیعت به قول دکتر عبدالحسین وهابزاده پایه گزار مدرسه طبیعت در ایران : " هرجاییست که سامان و نظم انسانی نداشته و عوامل طبیعی در شکل دادن به آن چیره باشد. لذا میتواند یک قطعه جنگل یا درختزار با درختان پراکنده و یا حتی یک بوته زار کویری که چند درخت در آن روئیده است. آنچه اهمیت دارد اینکه بصورت بستری غنی مرکب از مواد طبیعی و امکانات آموزشی باشد. کتاب امکانات آزمایشگاهی و حتی وسایل جدید همچون نرم افزارها و گجت‌ها که کودک به تناسب علاقه و نیازش به آن‌ها مراجعه و تعامل کند." تلاش ما اینست که معیارهای اصلی موجود در طبیعت را در یک محدوده کوچکتر تداعی کنیم. مسلما در هر منطقه جغرافیایی عواملی به صورت طبیعی وجود دارد  ولی بقیه را در مدرسه با ابعاد کوچکتر ایجاد می‌کنیم. مثلا در یک باغ محصور  که درختانی در آن وجود دارند و علف‌های هرز در آن روییده در گوشه‌ای تل خاک میریزیم بجای کوه و تپه و در گوشه‌ای دیگر تل شن بجای کویر یا ساحل و در کنارش یک آبگیر مهیا میکنیم که رودخانه یا دریا را تداعی کند. حشرات و حیوانات کوچک خواه ناخواه هستند و حیوانات اهلی هم مثل سگ و گربه و خرگوش و مرغ و اردک در محوطه رها میکنیم. محوطه ایی را برای کاشت سبزی و صیفی اختصاص میدهیم و چند سازه کوچک با چوب و طناب می‌سازیم  و الباقی را به عهده خود بچه‌ها می‌گذاریم. آنها خودشان با استفاده از قوه تخیلشان از همان اشیا داخل طبیعت چیز هایی مثل پل، قایق ،خانه درختی،  تاب، قلعه، لانه حیوانات یا ماشین و قطار میسازند و برای استفاده بهتر  پارو و نردبان و شمشیر و سپرو تیر و کمان درست میکنند. البته ما قبلا مکانی به نام کارگاه تعریف کرده‌ایم و در آن  ابرازی مثل میخ و چکش و اره و انبردست و بیل و بیلچه و طناب و قیچی  و قلم مو و رنگ و تخته و پالت در آن قرار داده‌ایم.

قوانین مدرسه طبیعت

برای کودکان در مدرسه طبیعت تنها یک قانون اصلی وجود دارد و آن اینست که نباید به خودشان و دیگران و حیوانات و درختان و سازه‌های  مدرسه آسیب بزنند. قانون فرعی هم احترام و عدم توهین به همدیگر و تسهیل‌گران است.

قانون دوم برای والدین و همراهان است که باید در مدت زمانی که کودک در اختیار مدرسه است حضور نداشته باشند یا در صورت حضور اجباری از کودک فاصله بگیرند زیرا رفتار و احساسات کودک در حضور و عدم حضور والدین کاملا متفاوت بوده و به نتیجه مورد نظر منتهی نخواهد شد. اینجاست که برخی والدین طبیعت دوست تفاوت مدرسه طبیعت را با زمانی که خانوادگی در طبیعت حضور پیدا میکنند را متوجه  میشوند و تفاوت عمده دوم در اینست که کودک در مدرسه طبیعت با کودکان دیگر در سنین و جنس‌های متفاوت تعامل اجتماعی پیدا میکند و این اصطکاک تمرینیست برای او که در آینده نه چندان دور قرار است به تنهایی وارد جامعه ای شود که پر از افرادی با سنین و جنس دیگر است. تمرینی که این روزگار در خانواده‌های تک فرزند و کم فرزند تجربه نمی‌شود و پیامد آن به وجود آمدن جوانان گوشه گیر یا خشن و غیر اجتماعی و یا روابط غیر اصولی با جنس مخالف خواهد شد.

گوشه هایی ازتوضیحات عبدالحسین وهاب زاده از صاحب‌نظران برجسته‌ی محیط‌زیست و موسس نخستین مدرسه طبیعت در ایران

 اكنون بیش از ٣٠ مدرسه طبیعت در سراسر كشور مشغول به كارند و به همین تعداد نیز مدارسی در شرف تاسیس است. مدارس طبیعت با مجوز و نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست به فعالیت مشغول‌اند. در پی عقد تفاهم‌نامه‌ای بین وزارت آموزش‌وپرورش و سازمان حفاظت محیط‌زیست منشوری تحت عنوان مدارس جامع محیط زیستی تنظیم شده كه پیوست پنج آن به مدارس طبیعت تعلق دارد و در آن تاكید شده كه كودكان مدارس ابتدایی می‌باید حداقل هفته‌ای نیم روز را در محیط‌های طبیعی و مدارس طبیعت بگذرانند. این منشور گرچه به امضای وزیر وقت آموزش‌وپرورش رسیده اما با تاسف تا كنون به ادارت و نواحی آموزش‌وپرورش كشور ابلاغ نشده و به اجرا در نیامده است. هرچند این اندك فرصت بازی و رهایی نیاز كودكان را برآورده نخواهد كرد اما خود شروعی خواهد بود تا مسئولان و والدین ببینند كه این تجربه تا چه حد در بهبود روحیه و سلامت كودكان موثر است.