ولی اگر بخش هایی از سر نوزاد برای مدتی صاف باقی بماند، ممکن است این نشانه ای از پلاژیوسفالی موضعی (positional plagiocephaly) باشد. به این حالت که سندروم سر صاف نیز می گویند، زمانی رخ می دهد که کودک دائماً فقط به یک سمت خوابانده می شود، یا اینکه در عضلات گردنش مشکل دارد.
خوشبختانه پلاژیوسفالی موضعی را می توان بدون جراحی درمان کرد و مشکلات دائمی و بلندمدت در زیبایی ایجاد نمی کند.
درباره پلاژیوسفالی موضعی
پلاژیوسفالی موضعی اختلالی است که در آن، پشت یا کنار سر نوزاد صاف است و موی سر نوزاد در آن ناحیه کم است. این اختلال اغلب ناشی از آن است که نوزاد را به مدت طولانی روی سطحی صاف (گهواره، کالسکه، تاب، بالش، تخت نرده دار و ...) خوابیده می گذارند.
از آنجائیکه سر نوزاد هنوز خیلی نرم است، نسبت به وضعیت هایی که به سر او شکل می دهند، حساس و آسیب پذیر است.
دلایل پلاژیوسفالی موضعی
رایج ترین دلیل صاف شدن سر نوزاد، حالت خواب نوزاد است. چون نوزادان ساعات طولانی به پشت می خوابند، پشت سر آنها صاف می شود.
تقریباً در تمام نوزادانی که پلاژیوسفالی دارند، حرکت گردن محدود می شود و نوزاد گرایش دارد به اینکه سرش را فقط به یک طرف برگرداند. به این حالت تورتیکولی گفته می شود.
دلیل و تأثیر رابطه بین تورتیکولی و پلاژیوسفالی کاملاً متفاوت است. بسیاری از نوزادان با تورتیکولی متولد می شوند و شاید دلیل آن حالت قرارگیری جنین در رحم در ماه های آخر بارداری باشد و در نتیجه پس از تولد پلاژیوسفالی می گیرند.
ولی نوزادانی که صافی یک طرف سر آنها زیاد است، باید انرژی بیشتری برای برگرداندن سر خود به سمت مخالف صرف کنند، بنابراین وقتی این کار را نمی کنند، گردن آنها بخاطر عدم تمرین سفت می شود. در بسیاری از نوزادانی که تورتیکولی دارند، سر نوزاد به یک طرف (معمولاً به راست) برمی گردد، در حالیکه چانه آنها به سمت جهت مخالف است.
نوزادان زودرس بیشتر مستعد پلاژیوسفالی موضعی هستند، زیرا جمجمه های آنها نرم تر از نوزادان کامل است و بخاطر قرار گرفتن تحت مراقبت ویژه و بغل نشدن توسط مادر، مدت بیشتری به پشت می خوابند و حرکت نمی کنند.
همچنین اگر جمجمه نوزاد قبل از تولد و داخل رحم مادر، تحت فشار یک قل دیگر یا شکم مادر باشد، ممکن است پلاژیوسفالی موضعی بگیرد. در واقع، در واقع تعجبی ندارد که بسیاری از نوزادان پلاژیوسفالی موضعی دارند.
اگر نوزادتان سری با شکل غیرطبیعی دارد، پزشک شما باید نوزاد را معاینه کند و ببیند که آیا او پلاژیوسفالی موضعی دارد یا خیر. البته این وضعیت بسیار شایع است و نیاز به جراحی ندارد. در مقابل کرانیوسینوستوزیس قرار دارد، که نادرتر است و معمولاً به جراحی نیاز دارد.
کرانیوسینوستوزیس زمانی رخ می دهد که استخوان های مجاور جمجمه زودتر از زمان رشد اصلی بهم جوش می خورند. این جوش خوردگی موجب محدود شدن رشد در جهت عمود بر مرز جوش خورده بین استخوان ها می شود و سر به شدت در جهات دیگر رشد می کند. این موجب می شود که الگویی متفاوت از دفرمیته جمجمه بوجود بیاید که با پلاژیوسفالی تفاوت زیادی دارد.
پلاژیوسفالی معمولاً به راحتی تشخیص داده می شود، زیرا دفرمیته آن بر پشت سر نوزاد تأثیر شدیدی دارد.
نشانه ها و علائم
پلاژیوسفالی موضعی معمولاً به راحتی توسط والدین تشخیص داده می شود. بطور عادی پشت سر کودک از یک سمت صاف می شود و گوش طرف صاف شده، وقتی از بالا می نگرید، به جلو خم شده است.
در موارد شدیدتر، طرف مقابل سر برآمده می شود و پیشانی نوزاد نامتقارن می شود. اگر نوزاد تورتیکولی داشته باشد، گردن، فک و صورت نامتقارن می شود. ولی چون بخش های دیگر سر و صورت تحت تأثیر قرار می گیرد، در پلاژیوسفالی موضعی، پشت سر همیشه بیش از قسمت های دیگر تحت تأثیر قرار می گیرد.
تشخیص
اغلب اوقات پزشک می تواند فقط با معاینه سر نوزاد، و بدون تجویز عکس از سر، پلاژیوسفالی موضعی را تشخیص دهد.
پزشک همچنین به این نکته توجه می کند که آیا با چرخاندن مداوم سر نوزاد هنگام خواب، جمجمه در حال رشد با گذشت زمان درست می شود یا خیر (کرانیوسینوستوزیس معمولاً با این کار بدتر می شود).
اگر تردیدی در این مورد وجود داشت، مشورت با پزشک متخصص (جراح مغز و اعصاب کودکان یا جراح پلاستیک سر و جمجمه) ممکن است نیاز شود. عکس های اشعه ایکس و سی تی اسکن در تشخیص پلاژیوسفالی نقشی ندارند و برای تمیز دادن آن از کرانیوسینوستوزیس لزومی ندارند.
درمان
درمان پلاژیوسفالی موضعی ناشی از حالت خواب معمولاً آسان و بدون درد است و شامل قرار دادن سر نوزاد در حالت های مختلف هنگام خواب می شود. با آنکه احتمالاً نوزاد سرش را در طول شب دوباره برمی گرداند، ولی جهات مختلف باید امتحان شود. آکادمی بیماری های کودکان آمریکا (AAP) اصلاً توصیه نمی کند که از بالش های شیبدار استفاده کنید یا وسیله دیگری زیر سر نوزاد بگذارید.
همچنین باید نحوه قرار دادن نوزاد در گهواره را عوض کنید. بیشتر والدین راست دست نوزادان را روی بازوی چپ حمل می کنند و آنها را طوری در گهواره قرار می دهند که به سمت چپ سر خوابانده می شوند. در این حالت، نوزاد باید به سمت راستش برگردد تا اتاق را تماشا کند و نوزاد با بیماری تورتیکولی، سمت راست سرش صافتر از سمت چپ می شود.
هر طرف از سر نوزاد صاف باشد، باید سر او را در گهواره طوری قرار دهید تا تشویق شود که سرش را به سمت مخالف برگرداند.
همیشه کاری کنید که نوزاد تحت نظارت شما مدتی را روی شکم بخوابد. این کار نه تنها باعث می شود که شکل نرمال پشت سر نوزاد برگردد، بلکه از جهات دیگر نیز مفید است. نگاه کردن به اطراف از یک چشم انداز جدید کودک شما را تشویق به یادگیری و کشف دنیای اطرافش می کند. همچنین به کودک کمک می کند تا دست هایش را باز کنید و عضلاتش را برای خزیدن و نشستن تقویت کند. همچنین به تقویت عضلات گردن کمک می کند.
از آنجائیکه بیشتر نوزادانی که پلاژیوسفالی دارند، تا حدودی هم تورتیکولی دارند، چند جلسه فیزیوتراپی و تمرین در منزل همیشه بخشی از درمان می باشد. فیزیوتراپیست می تواند به شما تمریناتی را آموزش دهد که شامل تکنیک های کششی تدریجی می شود. بیشتر این تمرین ها شامل خم کردن گردن نوزاد به سمت مخالف می شود. در نهایت، عضلات گردن کشیده می شوند و گردن صاف می شود. با آنکه این تمرینات بسیار ساده هستند، ولی باید به درستی انجام شوند تا اثربخش باشند.
برای نوزادانی که پلاژیوسفالی موضعی حاد دارند، پزشک یک کلاه سفارشی یا هدبند دست ساز تجویز می کند. این کلاه ها زمانی اثربخش هستند که از ۴ تا ۶ ماهگی به نوزاد پوشانده شوند، زیرا رشد جمجمه نوزاد در این ماه ها سرعت بالایی دارد و بعد از ۱۰ ماهگی این کلاه ها عملاً فایده ای ندارند. اثر این کلاه ها بدین ترتیب است که فشار ملایم و مداومی بر جمجمه در حال رشد نوزاد وارد می کنند تا جهت رشد را تصحیح کنند.
هرگز بدون مشورت و ارزیابی پزشک کلاهی برای نوزاد خود نخرید و باید بدانید که فقط درصد کمی از نوزادان مجبور به پوشیدن کلاه سفارشی می شوند.
پیش آگهی
چشم انداز آینده برای نوزادانی که پلاژیوسفالی موضعی دارند بسیار عالی و روشن است. با رشد نوزاد، او شروع به قرار دادن صحیح سر هنگام خواب می کند و این باعث می شود که او بتواند در طول شب بتواند سرش را به جهات مختلف بچرخاند.
پس از آنکه کودک غلتیدن را یاد گرفت، بهتر است که والدین برای خواب کودک را به پشت بخوابانند و سپس اجازه دهند که خودش هر طور خواست بغلتد و به همان حالت بخوابد.
اصلی کلی بر این است که وقتی نوزاد یاد گرفت که بطور مستقل بنشیند، پلاژیوسفالی بدتر نخواهد شد. سپس با گذشت ماه ها و سال ها، با رشد جمجمه، حتی در موارد حاد، صافی سر کودک از بین می رود. البته سر هرگز تقارن کامل نخواهد داشت، ولی به دلایل رشدی، عدم تقارن سر کمتر مشهود خواهد بود. وقتی کودک بزرگتر می شود، صورتش در مقایسه با جمجمه اش بیشتر خودش را نشان می دهد، موها ضخیم تر می شود و رشد ادامه می یابد. تحقیقات و مطالعات بالینی و تجربی نشان داده اند که وقتی کودک به سن مدرسه می رسد، پلاژیوسفالی دیگر مشکل اجتماعی یا زیبایی ایجاد نمی کند.
یادتان باشد که پلاژیوسفالی به خودی خود بر رشد مغز کودک اثر منفی نمی گذارد و موجب تأخیر در رشد یا آسیب مغزی نمی شود.
پیشگیری
نباید نوزادان را به پشت خواباند تا از سندروم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) جلوگیری کرد، زیرا احتمال صاف شدن پشت سر نوزاد وجود دارد. بلکه باید هر شب هنگامیکه نوزاد خواب است، حالت قرار گرفتن سر او را عوض کرد و در طول روز او را مدتی به روی شکم خواباند تا ریسک پلاژیوسفالی موضعی تا حد امکان کاهش یابد.
